RHAID UNO MEWN PROTEST
RHAID UNO MEWN PROTEST
Ym mis Tachwedd, ymddangosodd llythyr oddi wrth E. G. Williams, Manod, yn y Daily Post yn datgan pryder bod canolfannau megis y Ganolfan Waith a’r clinig ffisiotherapi yn y Blaenau wedi cau, a hynny heb yn wybod i’r cyhoedd nes iddi fod yn rhy hwyr. Arweiniodd y llythyr at drafodaeth ar raglen ‘Taro’r Post’ Radio Cymru, ond unig bwrpas honno, yn amlwg, oedd creu dadl ac anghydfod trwy awgrymu mai cynghorwyr lleol oedd yn cael eu beio gan y llythyrwr. Y ffaith, fodd bynnag, ydi bod llawer iawn ohonom yn sylweddoli mai pryder gwirioneddol oedd tu ôl i’r llythyr, pryder am fod y Blaenau – yr ail fwyaf o drefi Gwynedd! – yn colli ei gwasanaethau o un i un. Mor siomedig, felly, oedd clywed ein cynrychiolydd ar y Cynulliad yng Nghaerdydd, ar yr un rhaglen radio, yn cyhuddo E. G. Williams o fod yn ‘siarad drwy’i het.’
Ar yr wythfed o Ragfyr, ymddangosodd llythyr arall yn y Daily Post. Yn hwnnw, rhoddai’r cyn-gynghorydd Gwilym Euros Roberts hanes sut a pham y codwyd y clinig ffisiotherapi yn y dref. Fe’i hadeiladwyd, meddai, yn rhannol trwy ewyllys da y milwyr lleol a ddychwelodd yn fyw o’r ail ryfel byd. Yn hytrach na derbyn arian o’r Gronfa Croeso Adref, roedd yn well gan y gwyr a’r gwragedd anhunanol hynny weld yr arian yn cael ei ddefnyddio er lles y gymdeithas yn gyffredinol. Rwan, fodd bynnag, ar fympwy rhywun neu’i gilydd mewn awdurdod, mae’r uned yn Heol Towyn wedi cael ei chau a rhaid teithio bellach i Fron-y-garth ym Mhenrhyndeudraeth am driniaeth ffisiotherapi.Eisoes, mae anfodlonrwydd mawr yn yr ardal oherwydd natur anfoddhaol y gwasanaeth meddygol sy’n cael ei gynnig inni yn ystod oriau’r nos, pryd mae disgwyl i gleifion deithio i Ysbyty Bron-y-garth os am gael sylw meddyg. (Gyda llaw, ni chaed gwybod am y trefniant hwnnw chwaith nes bod y penderfyniad wedi’i neud!) A nawr mae’r clinig ffisiotherapi hefyd wedi mynd, a’r si yw ein bod ar fin colli’r clinig X-ray yn ogystal, sy’n codi’r cwestiwn anochel: Pa mor ddiogel yw dyfodol yr ysbyty ei hun – ysbyty coffa i hogiau’r ardal a gollodd eu bywydau yn y Rhyfel Mawr?
Fe welsom ni yn ystod y blynyddoedd diwethaf mor weithgar ac mor llwyddiannus mae pobol Porthmadog wedi bod yn eu hymgyrch i gael ysbyty newydd sbon i’r dref honno. Rhaid eu llongyfarch am eu dycnwch a’u dyfalbarhad. Ond rhaid cofio hyn - gynted ag y caiff yr ysbyty newydd hwnnw ei godi, cyn sicred â dim bydd ysbyty Bron-y-garth yn cau. Be wedyn i gylch Stiniog? Teithio i Borthmadog am driniaeth ffisiotherapi yn ystod y dydd a sylw doctor fin nos? Ac, os gwir y sôn, i dynnu llun pelydr X hefyd!
Bu ein cyndadau yn ymladd yn hir ac yn galed am y gwasanaethau hyn i’n hardal. Onid ydi hi’n hen bryd i ni, bobol y cylch, ddeud wrth y Bwrdd Iechyd (neu wrth bwy bynnag sy’n gneud y penderfyniadau hyn yn y dirgel) - ‘Digon yw digon’? Oni ddylen ni rwan, fel un llais, fynnu gweld adfer gwasanaeth meddygol teilwng yn ystod oriau’r nos? Oni ddylem ni hefyd fynnu gweld agor y clinig ffisiotherapi unwaith eto, cyn iddi fynd yn rhy hwyr? A be wnawn ni ynglyn â’r bwriad honedig i gau’r clinig X-ray? Mae un peth sy’n sicr – Bydd colli’r gwasanaethau hyn i gyd yn prysuro’r ddadl dros gau yr ysbyty hefyd. Be wnawn ni wedyn? Ai codi pais …?
Os oes gennych chi farn … os ydych chi’n pryderu … yna gadewch inni wybod. Os ydych chi’n credu y dylai Llafar Bro drefnu deiseb neu gyfarfod cyhoeddus ynglyn â’r mater, yna codwch y ffôn ar yr Ysgrifennydd (831814), y Cadeirydd (830457) neu’r Golygydd (762429) i neud dim mwy na datgan cefnogaeth i’r syniad. Os ceir ymateb digon ffafriol, yna gallwn symud ymlaen.
AFAR BRO SWYDDOGION
LLAFAR BRO SWYDDOGION
GOLYGYDD:
Ionawr a Chwefror:
Geraint V. Jones, Bro Gennin, Llan Ffestiniog 01766 76 2429 gvj@supanet.com
CADEIRYDD:
Pôl Williams, Neigwl, Ffordd Wynne, Blaenau Ffestiniog. 01766 830457
YSGRIFENNYDD:
Vivian Parry Williams,7.Trem y Fron,Blaenau Ffestiniog LL41 3DP (831 814)
TRYSORYDD:
Sandra Lewis, Bryn Bela, Ffordd Barwn, Blaenau Ffestiniog, Gwynedd LL41 3UG 01766 831539
HYSBYSEBION:
Gwilym a Laura Price, Dolawel, Tanygrisiau 830294
DOSBARTHWR:
Emyr Jones, Noddfa, Llan Ffestiniog LL41 4NN 762582
IS-DDOSBARTHWR A DOSBARTHWR DRWY’R POST:
Selwyn Williams, 97 Heol Wynne, Blaenau (01766 831 612)
TEIPYDDESAU:
Heddus Williams, Glesryn, Glynllifon, Blaenau
Pamela Coleman, 17 Stryd Bowydd, Blaenau
GOHEBWYRTANYGRISIAU:
Laura Price, 1 Rhes Caersalem
Gwladys Williams, Rhyd-y-gro
BLAENAU:
Janice Roberts, Ffordd Tywyn
Steffan ab Owain, Bron Rhiw, Glanypwll
Valmai Roberts, 32 Stryd Glynllifon Siop Lyfrau’r Hen Bost
MANOD:
Ellen Evans, Cynefin, 6 Tanymanod Newydd 831512
Marian Roberts, Bron EryriEmrys Evans, Tyddyn Gwyn
LLAN FFESTINIOG:
Nesta Evans, Awelon, Llan Ffestiniog
MAENTWROG / GELLILYDAN:
Catherine Gould, Brynhyfryd, GellilydanEirian Hoyle, Gwelfryn, Maentwrog
TRAWSFYNYDD:
Eurwen Jones, Talgarreg, 13 Bro Prysor, Trawsfynydd 540226
Tapiau i’r Deillion:
Nan Rowlands, Y Glyn, Llan Ffestiniog (762492)
HIR OES I’R SIOP SIARAD
HIR OES I’R SIOP SIARAD
Fore Sadwrn olaf Tachwedd, cynhalwyd bore coffi yn neuadd Sefydliad y Merched gan grwˆp newydd i ddysgwyr Cymraeg Bro Ffestiniog. Unwaith y mis mae’r Siop yn cyfarfod, er mwyn ymarfer yr iaith a chyfarfod â ffrindiau newydd, a bwriedir cychwyn cyfres o weithgareddau yn y flwyddyn newydd yn cynnwys teithiau dwy-ieithog, sgyrsiau a chyfarfodydd cymdeithasol.
Hoffai’r criw eich gwahodd i gyd i sgwrsio â phobl o’r un fryd, yn y Gymraeg neu’r Saesneg. Gwyliwch ffenestri’r siopau am fanylion, neu cysylltwch â’r canlynol: John Taylor 01766 832030; Sue Meek 590349; neu Jan Kitchin 762693. Mi fydd croeso arbennig i Gymry Cymraeg, i roi anogaeth a chyngor i’r dysgwyr.
Yn y cyfamser, hwyliwch i weld gwefan ddeniadol a phroffesiynol iawn www.siop-siarad.co.uk am newyddion, neu i weld tudalennau ar gyfer cyfraniadau gan ddarllenwyr, ac i fwynhau stori Draig Taid sy’n byw ar y Moelwyn Mawr! ar dudalen y plant, gyda’r celf dyfrlliw trawiadol gan ysgrifennydd y grwp Jan Kitchin. Mae yno hefyd gymorth i ddysgwyr ar ramadeg, ac eglurhad o rai o ddywediadau ac idiomau y Cymry, gyda lluniau digrif gan gynllunydd y wefan Peter Kitchin.
Golygyddion 2005
Golygyddion 2005
Ionawr a Chwefror GERAINT V. JONES
Mawrth ac Ebrill SIAN NORTHEY
Mai a Mehefin IWAN MORGAN
Gorffennaf a Medi PÔL WILLIAMS
Hydref, Tachwedd DELYTH GRAY
Rhagfyr PÔL WILLIAMS
GEIRIAU COLL
GEIRIAU COLL
Gyda threigl amser a gyda’r newid byd, fe aeth llawer o ddywediadau a geiriau ar goll yn yr ardal hon fel ag mewn sawl ardal arall. Er enghraifft, pwy o blant Stiniog, erbyn heddiw, sy’n gwybod mai rhywun digywilydd iawn ydi’r un a gaiff ei gymharu i ‘wagan gynta’r run’? Neu mai rhywun wedi gneud llanast o betha ydi’r un sydd ‘wedi gyrru’r wagan dros ben doman’? Neu bod ‘cael pen bar’ yn gyfystyr â chael ail, neu faglu trwy flerwch? Roedd rhain i gyd yn ddywediada-pob-dydd rai blynyddioedd yn ôl, pan oedd bri ar y chwareli.
Gair cyffredin arall ers talwm, ond un na chlywais ei ddefnyddio ers tro byd bellach, oedd ‘wàs’. Yn yr ardal yma, mi fyddai’n arferol cyfarch ffrind neu gydnabod trwy ofyn ‘Sut wyt ti, wàs?’ Mae ystyr hen iawn i’r gair, yn tarddu o ‘gwas’ yn golygu ‘gwr ifanc’ (nid y Saesneg ‘servant’, sylwer!). Doir ar ei draws yn eitha amal yn chwedlau’r Mabinogi, er enghraifft. Yr un gair yn union yn ei darddiad ydi’r ‘wâ’ (‘Sut wyt ti wâ?’) sy’n dal ar dafod leferydd pobol y Bala, a’r ‘washi’ (< ’ngwas i) a geir o hyd yn Sir Fôn. Chwith meddwl ein bod ni, yn yr ardal yma, wedi colli gafael arno. A be am rywbeth fel ‘Sut wyt ti ers talwm, ’achan’? Neu’r ebychiad ‘Achan, achan!’ i fynegi syndod? Mae hwn, wrth gwrs, yn tarddu o’r gair ‘fachgen’ ond erbyn heddiw mae yntau hefyd yn prysur farw o’r tir.
A be am ‘stèm’ a ‘hanner stèm’ am ddiwrnod neu hanner diwrnod o waith?Oes geiria neu ddywediada eraill i chi’n ffeindio’u colli? Os oes, yna cyfrannwch i’r golofn.
Rhaglen CLWB CERDDED STINIOG
Rhaglen CLWB CERDDED STINIOG
16 Ionawr: Arenig Fawr
30 Ionawr: Betws – Capel Garmon efo Pete
13 Chwef: Ardal Castell Gwrych efo Beryl a Marian
27 Chwef. O ben y Crimea i Gae Clyd
13 Mawrth: Nantmor – Croesor – Bwlch y Batal – Cerryg y Myllt
27 Mawrth: Dinbych a Henllan efo Ann, Marian a Beryl
10 Ebrill: Pont Sgethin a Llyn Bodlyn
24 Ebrill: Moel Siabod o Gapel CurigGofynnir i bawb ymgynnull o flaen Gwesty’r Frenhines am 9 o’r gloch.
ATGOFION BACHGEN yn STINIOG yn yr 1940au
ATGOFION BACHGEN yn STINIOG yn yr 1940au
Emlyn Edwards yn 1952, pan ymunodd â’r heddlu yn Wrecsam
Gwelais lun yn ‘Llafar Bro’ ychydig yn ôl o Lewis Lloyd gynt, pan oedd yn flaenor yn Tabernacl, cyn i’r capel gael ei gau a’i ddymchwel. Llifodd atgofion hapus yn ôl imi oherwydd roedd Lewis Lloyd yn byw drws nesaf ond dau i ni; dros y ffordd i siop barbwr Tom Davies gynt.
Roedd yn ffrind agos i ni i gyd fel teulu ac i mewn ac allan o’n tŷ ni fel y mynnai. Bu’n gyfaill pysgota selog i’m tad, Rhys, a byddent yn mynd gyda Twm Huws i sgota’n aml, weithiau dros nos - llynnoedd Manod a Graig Ddu gan amlaf os cofiaf. Byddent yn cadw League Table rhwng y tri - pwy fyddai’n dal y gorau dros dymor. Fy nhad a Twm Huws yn herian ei gilydd ac yn chwarae triciau â Lewis - sbort ddiniwed. Daliodd fy nhad frithyll go dda un tro a dyma fo a Twm yn cynllwynio’n ddirgel i guddio’r un ddaliwyd mewn dŵr a mwsog, a chymeryd arnynt y tro nesaf ei fod wedi ei ddal o’r newydd. Byddai Lewis angen ei deimlo a’i fysedd cywrain - ac ar amrant byddai’n gwybod eu bod wedi ceisio ei dwyllo! Byddai Lewis hefyd ar ôl dod gartref o’r mynydd wedi ‘sgota yn y tywyllwch dros nos, yn llamu’n hyderus dros y llwybrau, wedi arfer a hwynt - fy nhad a’i gyfaill yn bwyllog ac ansicr. Byddai Lewis wedi ennill y blaen arnynt ac yn eu herian!
Cefais brofiad difyr rhwng tua 12 - 14 oed yn tywys Lewis y tiwniwr piano dall i wneud ei waith yn y cylch. Fy nyletswydd oedd ffeindio’r tai a’r neuaddau, a.y.y.b., iddo er mwyn iddo diwnio’r pianos ynddynt. Byddai’n cael ei alw i gylch eang yn cynnwys Pwllheli, Betws y Coed, Maentwrog, Porthmadog ac mi fyddwn yn cael hwyl iawn gydag o. Roedd yn gwmni diddan a thra’n tiwnio am tua awr buaswn yn cael ei adael ac yn mynd ar antur yn y fro newydd o gwmpas ac yn dod i’w nôl wedi iddo orffen. Roedd croeso cynnes iddo ym mhobman ac ambell i bryd o fwyd blasus hefyd i’w gael.
Bûm sawl tro gydag ef ar bnawn Sul yn tiwnio’r piano yn y Forum - yr hen sinema yn Dorfil – ar gyfer y ‘Sacred Concert’ a fyddai’n cael ei gynnal y noson honno. Byddai’r unawdwyr enwog yno hefyd yn ymarfer (a’r bandiau anhygoel). Byddai y mwyafrif o’r unawdwyr yn sgwrsio gyda Lewis a minnau yn hollol naturiol. Perfformiodd sawl unawdydd o fri yno yn y cyfnod a buasai’n ddifyr gweld yr hysbysebion o bapurau lleol pwy oeddynt - David Lloyd yn eu plith!
Mi ddois i sylweddoli mai fi oedd ei lygaid. Ar y cychwyn, byddai yn fy holi am bopeth ond yn fuan dois i sylwebu iddo, ac ymhen amser roedd yn fraint i gael bod yn ei gwmni - cymeriad hoffus yn gwneud yn ysgafn o’i anabledd.Mynychai fy rhieni ‘whist drives’ yn y cyfnod (cyn Bingo) ac fe fyddai Lewis yn gresynnu na chai ef chwarae ynddynt; oherwydd roedd yn chwaraewr campus gyda chardiau ‘braille’ yn ein tŷ ni.. Trefnodd fy rhieni a chydig o ffrindiau yrfa chwist iddo acw, ac ni fyddai neb yn synnu mai Lewis fyddai’n ennill. Roedd dawn canolbwyntio a dawn cofio anhygoel ganddo. Enghraifft arall oedd hon: Ar ôl gwrando canlyniadau peldroed ar y radio (radio a gyflwynwyd iddo gan Gymdeithas y Deillion), fe groesai’r ffordd o’i gartre i Siop Tom Barbwr a gallai ail-adrodd bob un canlyniad! Roedd y siop barbwr yma, gyda llaw, yn ganolfan gymdeithasol ardal y ‘Don’ fel y’i gelwir. Yno byddai fy nhad yn cael pres poced derbyniol gan Tom am ‘laddro’ wynebau dynion yn barod i Tom eu shafio! - efo rasal hen ffasiwn ‘cut-throat’ wrth gwrs.
Lewis oedd un o’r ychydig rai yn yr ardal oedd yn berchen radio, bryd hynny. Yn ddiweddarach, fe gawsom ni radio KB gyda ‘wet batri’ ynddi a llathenni o weiars i bolyn uchel oedd yn gneud fel erial ym mhen draw yr ardd gefn. Cofiaf hi mewn blwch mawr pren wedi ei bolishio ac arni ‘KB. As fitted in the Queen Mary’!Mae canlyniadau pel droed (a phob math o chwaraeon) tros y byd i’w cael o fewn eiliadau heddiw ar y ‘Satellite Cable’ ac yn y blaen. Yn y 1940au, ar y radio’n unig y gellid cael y canlyniadau, neu aros mewn criw tan tua 9 o’r gloch y noson honno i’w darllen yn ‘Stop Press’ y ‘Liverpool Echo’ a fyddai cyrraedd ar y trên hwyr o’r ‘Junction’.
Bu Lewis yn ffodus iawn, ar ôl colli’i dad, i gael Mair yn wraig. Morwyn yng nghartref y deillion yn Abergele oedd hi ar y pryd. Trodd allan i fod yn golofn o gryfder i’w gŵr oherwydd fe ddysgodd yrru car bach ac fe ledwyd gorwelion y ddau.Dylanwad mawr arall arnaf yn fy machgendod oedd Capel Bethania …
(Diolch i Emlyn Edwards, Wrecsam, am yr atgofion hynod o ddifyr hyn. Bydd yr ail ran ohonynt, sy’n edrych yn ôl ar ei gyfnod gwaith yn y Coparet yn ymddangos yn rhifyn Chwefror. Diolch iddo hefyd am ei rodd hael tuag at gystadleuaeth i ieuenctid y cylch. Mae’r gystadleuaeth honno eisoes ar y gweill – Gol.)
Rhaglen CLWB CERDDED STINIOG
Rhaglen CLWB CERDDED STINIOG
16 Ionawr: Arenig Fawr
30 Ionawr: Betws – Capel Garmon efo Pete
13 Chwef: Ardal Castell Gwrych efo Beryl a Marian
27 Chwef. O ben y Crimea i Gae Clyd
13 Mawrth: Nantmor – Croesor – Bwlch y Batal – Cerryg y Myllt
27 Mawrth: Dinbych a Henllan efo Ann, Marian a Beryl
10 Ebrill: Pont Sgethin a Llyn Bodlyn
24 Ebrill: Moel Siabod o Gapel CurigGofynnir i bawb ymgynnull o flaen Gwesty’r Frenhines am 9 o’r gloch.
